TESSERAE

TESSERAE

nomen ludi apud Veteres multum usitati. A. Gellius, l. 1. c. 20. Κύβος est figura ex omni latere quadrata: quales sunt Tesserae, quibus in alveolo luditur: ex quo ipsae quoque appellatae κύβοι. Ubi Tesseras sive cubos a cubo denominari scribit: aliis Tesserarum figuram, quae cubi appellantur, cubo nomen dedisse existimantibus. Quale id ludi genus fuerit, non adeo obvium: Dempsterus cumTalis confundit, uti visum; At numerus Talorum maior. Martialis, l. 14. Epigr. 15.

Non sum Talorum numero par Teserta ———

Talis enim ludebatur quatuor, tesseris vero duabus, ad summum tribus. Et distinguit Gellius, l. 18. c. 13. Talos aut tesserulas: ut alia omittam. Gronovius hôc nomine intelligit Ludum duodecim scriptorum, admodum similem illis, qui hodie Trictrac; aut Verkeeren ant Lurtschen aut simplicius genus Aus und ein Gallis Germanisque utrisque appellantur. Et certum in tabula lusoria, ut apud nos, sic olim apud Veteres duplicem praecipue lusum viguisse, Calculorum seu Latrunculorum et Tesserarum, quem et Tabulae lusum simpliciter nominabant; in quo calculi quoque adhibiti. Mittebantur itaque Tesserae vel iactabantur per pyrgum seu fritillum, (praeter pyrgum etiam ψηφοβόλον habet Ioh. Antiochensis) ut hodieque inter collusores diffidentes: Calculique dabantur et movebantur in eadem tabula vel alveo lusorio, notato duodecim lineis, sive scriptulis utinque, Martailis, l. 14. Epigr. 17.

Hic mihi bissenô numeratur Tessera punctô:

Per quae collocabantur et procedebant calculi, prout illos Fortuna iactus et ars iactum disponentis iuviset: Calculum vero reducere licitum non erat, nisi adversarius concederet. Erant calculorum triginta, quindecim russei seu nigri et quindecim albi: Tesseris vero plurimum duabus, interdum et tribus utebantur. De illis cento Virgilianus,

Triginta magnis adversos orbibus Orbes.

De istis, Seneca in ludo de morte Claudii, extr.

Nam quoties missurus erat, resonante fritillô,

Utraque subductô fugiebat Tessera fundo.

Seriem linearum seu scriptorum, Iter Petroniu; Tramitem vetus Epigr. vocat; quem qui occupâsset, et adversarium cum calculis in sua parte frequentibus, minimum uno, reliquisset, victor erat: Quod Petronius omnium testorum iter consumere, ait, vide Ioh. Frider. Gronov. de Pecunia vet. l. 3. c. 15. et supra, ubi de Scriptorum duodecim ludo. Inventorem Ludi, Graec. τῆς πεττείας, Palamedem faciunt plurimi. Nonnulli de Latrunculorum id concedentes ludo, Tesserarum ludum ab Aegyptiis ortum fuisse, contendunt ex Platonc in Phaedro: Nam πεττεία haec cursum Solis ostendebat, per duodecim Zodiaci signa, ut Eustathius monet. Vide Anton. Thysium, Notis in Gellium, l. 1. c. 20. Salmasius duplicem apud Graecos usitatam πεττείαν contendit, alteram simplicissimam, quinque solum calculis (quos Graeci πιςςοὺς dicunt) ab utraque ludentium parte, absque tesseris, tractatam; alteram, longe operosiorem et ingeniosiorem, tesseris calculisque 15. utrinque ludi solitam: In illa, tabulam decem lineas habuisse, quinas ab utraque parte, et mediam inter illas, Sacram dictam, ad quam victus quasi ad ultimam anchoram confugerit; in ista, duodecim lineas sive scripta

fuisse, in quibus ad tesserae iactum calculi fuerint dati: illam palamedis, hanc Aegyptiorum fuisse inventum ait. Certe Sophocles de his πεςςοῖς loquens, quos primus invenit Palamedes, semper eos ἀπο τῶ κύβων separat: Hesychius quoque, ubi πεττείαν ἀπὸ τῆς κυβείας distinguit, priori voce simplicem illam, quae meris calculis: posteriore vel simplicem item, in qua meris tesseris, vel duplicem illam, in qua et tesserae iactabantur, et ad earum iactum calculi movebantur, quamque διὰ κύβων πεττείαν plene alibi vocat, intellectam vult. De Latrunculorum ludo suô locô. Materiam quod attinet, apud Petronium Satyr. Trimalcionem tabulâ terebinthinâ, Tesseris. crystallinis, et locô calculorum aureis argenteisqueve denariis, usum fuisse legimus: e'ligustro et ebore alias Tesserae frequentes, etc. Haec de ludo, in quo et Tesseris et calculis pugna fiebat: Sed et solis Tesseris non rarô ludebant, et quidem tribus antiquitus; mediâ aetate duobus, postremô aevô ad trinos redeunte. In hoc ludo, missus seu iactus duo inprimis notabiles erant, Senio et Maonas; quorum ille Graecis Κῶος, hic Χίος, dictus est: Suid. in voce Κῶος, ὁ μέν γὰρ Χίος ἐδυν´ατο ἑν ὅδε Κῶος ἕξ. Unde proverb. Κῶος πρὸς Χίον, de comparatione maxime imparium. An autem hi iactus a numero punctorum, an Tesserarum omnium situ, nomen nacti sint (Non enim singulis Tesseris, sed tribus, ut dictum lusisse videntur) incertum est. Interim hoc certum est, Tesseras punctis notatas fuisse, Hadr. Turnebus, Adversar. l. 5. c. 6. Quo proin trahit Gronovius versum Martialis de bisseno puncto, proxime laudatum: quae cum alii explicent de lineis seu scriptis seu γραμμαῖς tabulae; ille de numeris, in ipsis Tesseris punctis ac signatis, accipit; Ita enim is, Unde numeros pro Tesseris, in quibus numerantur puncta, Ovidius l. 2. Artis, v. 203. Numerosque manu iactabit eburnos. Et

nihil verius illâ vulgi Interpretum sententiâ, in hac Tabula binis teseris ludi, sive exerceri Tesserarum et calculorum lusum, quô Tesserae summum habebant duodecim puncta, nempe si exsistant duo seniones: in quo per tesseras numerantur usque ad 12. puncta. Si plura numerari dixisset, plures forte Tesseras intellexisset, loco cit. Videtur tamen, Senio, qui alias Basilicus, item Venus, (namqueve nomina haec Tesserarum aeque ac Talorum ludo nonnulli communia faciunt) is dictus esse iactus, cum omnes tres Tesserae senionem ostenderent; cui Canis seu Canicula, cum nempe tres monades prodirent; opponebatur. Persius, Sat. 3. v. 48.

——— Quid dexter Senio serret,

Scire erat in votis, damnosa Canicula quantum

Raderet.

Quod probatur veriverbiô, Aut tres sex, aut tres Tesserae: quô indigitatur, aut omnia lucrari, aut omnia perdere nobis constitutum esse. Eundem Senionem Rhodiginus Midam quoque nominatum esse, annotavit, In Tesserario ludo Midas iactus erat fortunatissimus; ex Suida, ubi ait,

Μίδας ὁ ἐν χύβοισιν εὐβουλότατος,

Midas in tesseris consultor optimus.

Aliud significabat senio in Talorum ludo, ubi similiter felicissimus habebatur. Stesichorius iactus, cuius mentionem facit praefatus Cael. Rhodig. l. 20. c. 27. aliud ludi genus innuere videtur, in quo octonarius numerus victoriam dabat: idqueve ex eo, qod monumentum Poetae huius ex octonis constaret omnibus, unde Proverb. Α῞παντα ὀκτώ. Porro, Tesserae in conviviis, non minus quam Latrunculi frequentissimae. Iul. Capitolin. in Vero, c. 5. Post convivium lusum est Tesseris usque ad lucem. Senile inprimis expercitamentum, Cicer. de Senect. c. 16. Nobis senibus ex lusionibus multis Talos relinquant et Tesseras: apud Latinos nempe; Graecis enim puerile id etc. Vide Thom. Godwyn. Anthol. Rom. l. 2. Sect. 3. c. 13. Thom. Dempst. Paralipom. in Rosin. l. 5. c. 1. Alios; imprimis vero Claud. Salmas. qui ludum hunc Veterum praeclare illustravit, ad Flav. Vopisc. in Vita Proculi, c. 13. nec non hîc passim, praesertim ubi de Alea, item in voce, Planum, Plistobolinda et Tabula: uti de voce Ambigua Lartis Tolumnii Veientium Regis in Tesserarum iactu, Legatis Romanis exitiali, Liv. l. 4. c. 17.